#8 zomer 2023
What's that Sound?
Klaas Coulembier
In deze vaste rubriek van spOren nodigen we uit je oren te openen en even de tijd te nemen om te luisteren. Wat hoor je? Welke sensaties neem je waar? Klik vervolgens door om te vernemen wat je precies gehoord hebt. Verrast?
Deze sprong in het diepe komt uit het orkestwerk Atmosphères van György Ligeti en is één van de meest indrukwekkende momenten in de orkestmuziek van de twintigste eeuw. De dramatische tegenstelling van vier piccolo’s en acht contrabassen vormt niet alleen het dramatisch hoogtepunt van deze compositie, maar bepaalt ook de uiterste registers van het werk. Het opzoeken van extreme registers vinden we bij Ligeti terug in verschillende composities. In het Requiem realiseert hij een even grote tegenstelling tussen de hoogste noot van de sopraan en de diepe basnoten die erop volgen. In de pianostudie L’escalier du diable beklimt de muziek een schijnbaar eindeloze trap die op een bepaald punt toch de dieperik instort.
Ligeti is echter niet de enige componist die gebruik maakt van het dramatisch potentieel van de registerjuxtapositie. Crumb, Ferneyhough, Carter, Berio, en nog vele anderen gebruiken dit retorisch middel op betekenisvolle momenten in hun muziek. Op die manier is het opzoeken van extreme registers en het tegen elkaar uitspelen van de hoogste en laagste frequenties een vormbepalend principe in een repertoire dat niet aan formele conventies beantwoordt.
Hieronder geef ik enkele fragmenten uit composities. Ken je nog sprekende voorbeelden? Mail deze naar klaas@matrix-new-music.be en misschien verschijnen ze wel in een volgende editie van spOren.
György Ligeti, Requiem, Judex Ergo
György Ligeti, Requiem, Confutatis
In het Requiem kiest Ligeti in de loop van het Dies Irae op verschillende plaatsen voor een extreme juxtapositie van registers. Net zoals in Atmosphères gebruikt hij hiervoor de hoogst en laagst klinkende stem in de bezetting, in dit geval de hoge sopraan en de diepe basstem.
____
Brian Ferneyhough, Time and Motion Study II
In Time and Motion Study II van Ferneyhough is er een cruciaal moment waar de solo cello na al het virtuoos en complex geweld secondenlang een aangehouden toon speelt. Ondertussen loopt de tape nog door, maar de stilstand is opmerkelijk. De hoge harmoniek (klinkende fa) wordt meteen gevolgd door de op één na laagst klinkende noot van het instrument. Helemaal op het einde zal de cellist de laagste snaar immers nog naar beneden verstemmen om het register nog verder uit te breiden.
____
Elliott Carter, Concerto for Orchestra
Elliott Carters Concerto for Orchestra is een complexe constructie waarin het orkest in groepen wordt verdeeld volgens register. In het midden van het werk vinden we de overgang van het hoogste register naar het laagste register (zoals in het schema). Die sprong in het diepe is ook duidelijk hoorbaar, al is ze niet zo radicaal als bij Ligeti. Ook in andere werken speelt Carter met registercontrasten, zoals in het lied Anaphora:
____
Luciano Berio, Sequenza X voor trompet
In de Sequenza voor trompet van Luciano Berio wordt de hoogste noot van het hele werk (conter-re) niet onmiddellijk maar wel vrij snel gevolgd door een pedaaltoon do#. De tegenstelling werkt, in combinatie met de langere duur van deze tonen als een sterk retorisch middel en markeert het moment op ongeveer twee derde van de totale lengte.
Ontdek de veelzijdige muziek van György Ligeti op de online expositie van MATRIX!
Graag een dieper inzicht in het Concerto for Orchestra van Elliott Carter en hoe hij speelt met register? Hier is een artikel uit het tijdschrijft Music Theory & Analysis.
Interne keuken(spullen)
Ellen Jacobs
Logos Foundation & academie de Vonk
Leren componeren doe je in de klas van Jasper Vanpaemel al lang niet meer enkel met pen en papier. Logos Foundation kwam enkele keren langs in academie de Vonk om samen een muzikale robot te maken. Kristof Lauwers, Mattias Parent en Hans Roels namen hun zelfgemaakte Arduino boards mee. Door de elektromagnetische eigenschappen van deze borden werd het mogelijk om allerlei soorten objecten in beweging te brengen en ze ook te doen klinken zonder ook maar één instrument/object zelf te bespelen. De leerlingen dachten niet enkel na over de klanken die ze wilden gebruiken, ook het compositieproces was van groot belang. Het resultaat: een ritmisch complexe compositie waarop je makkelijk een dansje kan placeren.
De leerlingen zijn een fantastische ervaring en een prachtige robot rijker. Beleef het toonmoment even mee met deze video.
Experimenten of nieuwe werkvormen in de klas?
Ben je geïnspireerd door dit project? Of ben je zelf creatief binnen een onderwijscontext? Neem dan zeker een kijkje bij WEERKLANK, de blog van MATRIX met tal van ideeën en werkvormen die hedendaagse muziek binnenbrengen in de klas. Je kan er ook suggesties doen vanuit je eigen ervaring.
Publicatie in de kijker
Critical Guides to Contemporary Composers - Bernhard Lang
Een nieuwe publicatie van voormalig MATRIX-medewerker Christine Dysers.
Christine Dysers studeerde musicologie aan de KU Leuven en behaalde haar doctoraat aan City University of London. In 2021 werd ze Fulbright Visiting Scholar aan Columbia University en momenteel is ze postdoctoraal onderzoeker aan de Universiteit van Uppsala. Ze onderzoekt muziek na 1989, met een bijzondere aandacht voor de esthetiek van repetitiviteit, muziek & politiek en intertextualiteit. Al deze lijnen brachten haar herhaaldelijk in de richting van de bijzondere muziek van Bernhard Lang, wat nu resulteert in een indrukwekkende monografie.
Christine: "Ik kwam de muziek van Bernhard Lang op het spoor in de nazomer van 2012. Het was componist Stefan Prins die me enthousiast vertelde dat hij 'van zijn sokken was geblazen' door een uitvoering van Differenz/Wiederholung 2. Toen ik het werk zelf voor het eerst beluisterde, raakte ik meteen verdwaald in Langs oneindige herhalingen. Pas tien jaar van musicologisch onderzoek later ben ik eindelijk uit het labyrint geraakt! Wat me vandaag nog altijd fascineert - behalve de kracht van herhaling waarop het boek grotendeels de focus legt - is hoe Lang's muziek extreme complexiteit combineert met een zachte toegankelijkheid: onspeelbaarheid en hyper-intertextualiteit enerzijds, pop-idiomen en humor anderzijds."
Benieuwd naar het verdere onderzoek van Christine? Je kan haar volgen op Twitter.
'Dysers explores the concept of repetition, insightfully examining Lang's use of textual quotation, and his practice of musical borrowing. She argues that while repetition is commonly treated as reiteration of a previously explored idea, this is too reductive. She treats it more as radical instability. [...] The book is indebted to music theory, psychology and post-structuralist philosophy, and Dysers has engaged in extended interviews with the composer.'
Andy Hamilton, The Wire
spOren is een initiatief van ISCM-Vlaanderen & MATRIX [Centrum voor Nieuwe Muziek]. Via een nieuwsbrief communiceert het redactieteam verschillende bijdragen met betrekking tot nieuwe muziek. Geïnteresseerden kunnen zowel met een vraag (schrijven jullie iets over …?) als met een aanbod (ik heb iets geschreven over …) aankloppen bij de redactie. Op die manier ontstaat er een netwerk van input en output, gedachtewisselingen en kennisdelingen over nieuwe muziek die de liefhebber verheldering en begeestering verstrekken.
Schrijf je hier in op de spOren-nieuwsbrief!
