STULENS Karel (1997)
De muzikale microbe krijgt Karel Stulens al vroeg te pakken, wanneer hij op achtjarige leeftijd de stedelijke academie van Lanaken binnenstapt om er klassieke gitaar te volgen. Het zessnarige pad blijft hij ook bewandelen tijdens zijn middelbare schoolcarrière aan de kunsthumaniora Kindsheid Jesu in Hasselt. “Maar in het vijfde jaar kregen we daar voor het eerst een vak compositie van de componisten Kevin Houben en Bert Appermont. Toen was me meteen duidelijk dat ik in die richting verder wou gaan.” Sinds 2014 studeert Karel aan het conservatorium van Gent. Hij zit er in de
klas van Daan Janssens en studeert in 2020 af. Tijdens zijn studententijd puzzelt de componist op een hele rits bijscholingen steeds verder aan zijn eigen stijl. Hij trekt naar Darmstadt voor de Ferienkurse, volgt verdere opleidingen onder de vleugels van Muziekcentrum De Bijloke en Champd’Action en krijgt masterclasses van onder meer Lisa Streich, Johannes Kreidler, Raphael Cendo, Lucia Ronchetti, Marco Ciciliani en Oscar Bettinson.
In 2018 wint Karel de allereerste editie van de ‘Composers Academy’ van Symfonieorkest Vlaanderen. In een half jaar vol workshops met de muzikanten pent hij EXPIRED neer, een orkestminiatuur op de schouders van Beethoven, die het SOV in hun tourneeprogramma opneemt. Niet alleen bij Symfonieorkest Vlaanderen valt de compositie in de smaak: in 2020 – het Beethovenjaar – is Karels werk de Vlaamse inzending voor de World Music Days, dat jaar in Nieuw-Zeeland. En dat allemaal terwijl hij nog achter de schoolbanken zit.
Werkbespreking
Sommige componisten slagen erin om met bijzonder weinig output, toch hun stempel op de hedendaagse muziekscène te drukken. Karel Stulens is zo iemand. Online vind je maar enkele stukken terug: zijn orkestwerk EXPIRED en ensemblestukken Don’t be a Sucker en Prologue 1. Tel daar nog zijn recent in première gegane iPhone Ensemble bij, en een aantal works in progress voor zijn eindexamen aan het conservatorium. Zijn volledige oeuvre is op één hand te tellen. “Als student maak je zo een zoektocht door. Je definieert jaar na jaar meer wat je met je muziek precies wil vertellen. Wat ik in mijn tweede bachelor maakte is helemaal niet meer representatief voor welke weg ik vandaag ingeslagen ben. Daarbij komt ook nog dat ik relatief weinig uitwerk. Da’s omdat ik niets wil afwerken voor ik honderd procent zeker ben van mijn stuk. Een nieuw werk begin ik altijd met honderden vragen, maar het stuk is voor mij ook pas af als ik een antwoord heb op al die vragen.”
Hij noemt zijn compositorisch proces zelf “de zoektocht naar het verduidelijken van een idee.” Die stap naar conceptueel componeren is in zijn recente werken duidelijk gezet. Conceptueel, en meestal ook met een kwinkslag. Neem iPhone Ensemble, de performance-lecture die in 2019 op het Crossroads International Contemporary Music Festival in Salzburg in première ging. Een werk waarbij een Steve Jobs-lookalike op het podium een nieuwe app komt voorstellen, Apple-lettertype, coltrui en afgebleekte jeans incluis. De nieuwe app maakt het mogelijk voor ensembles om zonder instrumenten ‘nieuwe muziek’ te spelen. Muzikanten nemen op voorhand een aantal stereotypen op in de applicatie en spelen die daarna op aangeven van de moderator-dirigent opnieuw af in de iPhoneapplicatie. Een random titelgenerator maakt het stuk compleet. Hedendaags klassiek ontleed tot op het bot, en de verzamelde componisten in Salzburg in hun hemd gezet. “Ik wil daar zeker geen oordeel mee vellen, maar ik wil het wel op z’n minst aankaarten. Ik houd onszelf een ironische spiegel voor. We doen allemaal onze uiterste best om zo avant-gardistisch mogelijk te zijn, maar uiteindelijk doen we allemaal hetzelfde.”
Vraagtekens plaatsen. Dat is ook wat Karel met EXPIRED doet. Vraagtekens bij de canonvorming van de klassieke muziek: “Als ik mijn stuk zo’n titel meegeef, en het is dan volledig gebaseerd op de negende van Beethoven is dat natuurlijk bewust.” Aan de basis van de volledige orkestminiatuur van iets meer dan vijf minuten ligt materiaal uit de eerste dertig seconden van de Negende symfonie van Ludwig van Beethoven. Die halve minuut is uitgerekt door te knippen, te plakken, te verlengen, te herhalen en terug te spoelen. Het resultaat van dat proces is opnieuw bewerkt door de componist: ritmes behouden met nieuwe noten, ruis waar oorspronkelijk noten klonken,…. Zo zijn de eerste klanken die je in EXPIRED hoort een gefragmenteerde ruis, maar door die ruis schemert wel het ritme van de openingsmaten van de Beethovensymfonie. Als muzikant moet je zelfs effectief de noten uit de negende spelen en ook je vingers op de juiste noot leggen, alleen niet drukken. “Ik worstelde tijdens het schrijven van mijn werk met het feit of het nog wel relevant is om zo veel oude muziek en componisten te programmeren. Maar het is oprecht een vraagteken en geen oordeel. Uiteindelijk gebruik ik het citaat ook maar gewoon, net als bijvoorbeeld Schubert. In dat opzicht is het goed om de geschiedenis te kennen, maar de verheerlijking moet met mate.”
Waar de eerder genoemde ironische spiegel ook sterk tot uiting komt, is in het werk Things I wouldn’t dare to write. Vertrokken vanuit het concept dat hedendaagse muziek sterk geflankeerd wordt door bepaalde do’s en dont’s, schreef Karel een lijst 50 dingen die hij eigenlijk niet durft… te schrijven. “Ja en ik werk ook aan 5’08’’, een soort reboot van 4’33’’, want Cages werk is ondertussen zo wat het uithangbord van hedendaags klassiek geworden. De commercialisering daarvan wil ik verder in de verf zetten door tussen de drie delen de meest ergerlijk denkbare reclame af te spelen.” Als het ware een concertante voorstelling van onze 21e eeuwse muziekbeleving. Wat de werken van Karel bindt, is een stevige geworteldheid in de massamediamaatschappij. In het nieuwe SWIPERZ werkt hij dat aspect verder uit. Het stuk voor smartphones – nog zo’n constante sinds iPhone Ensemble – gebruikt hij sociale media zoals Facebook, Instagram en zelfs Tinder om steeds veranderlijke muziek en beelden te creëren. De muzikanten swipen ritmisch heen en weer door de sociale media, waardoor je steeds flarden van de geüploade content hoort. Het is een verwijzing naar de wereldwijde connectiviteit en de hoge input die wij als gebruikers iedere dag (on)bewust ervaren.
Die ironie doorspekt het hele oeuvre van de componist, maar wat dan als het publiek de grap niet snapt – of erger nog, niet grappig vindt: “Daar probeer ik me echt wel tegen in te dekken door steeds commentariërend te zijn. Wat ik maak is muziek over muziek, maar dat werkt net omdat je daardoor feedbackloops van kritiek op kritiek krijgt. iPhone Ensemble is uitgevoerd op een hedendaags muziekfestival, maar is daar dan ook heel bewust voor geschreven. Het is bedoeld om aanschouwd te worden door mensen met een diploma in de hedendaagse muziek, en dat is net het publiek dat naar zo’n festival komt.”
Karel is de afgelopen jaren niet alleen geëvolueerd naar een conceptueel componist, zijn werken worden ook keer op keer visueler. “In die mate dat ik dat aspect vandaag minstens even belangrijk vind als het geluid, zo niet belangrijker.” In hoeverre hij dan nog steeds componist is? Hij komt uit een muzikale achtergrond, is ingebed in een compositorische traditie die teruggaat tot de jaren zeventig en muziek is ook steeds zijn vertrekpunt. Bovendien is een partituur zijn communicatiemiddel met de uitvoerders: of dat nu een geschreven gids, een visuele notatie of een klassieke notenbalk is, hij blijft in se iemand die een idee vertaalt naar een muzikant. “Maar in hoeverre mijn creatieve output nog de stempel muziek mag dragen kan gerust openstaan voor discussie. Het zijn werken óver muziek.” Beeld en klank worden in Karels werken tot op microniveau samen gedacht. Die twee zijn intrinsiek met elkaar verweven. Zelfs in een orkestwerk. Vlak na de openingsruis in EXPIRED staat in de partituur freeze position. De muzikanten leggen hun instrument niet neer maar houden hun positie vast. Wanneer muzikaal teruggekeerd wordt in het Beethovenmateriaal, doen ook de orkestmuzikanten hun beweging achterstevoren als ware het een oude videocassette die teruggespoeld wordt. Muzieklijnen worden bewust aan de derde cellist gegeven zodat het publiek niet doorheeft waar een klank vandaan komt. Hoe een muzikant opkomt en waar hij staat na het opkomen, wordt bepaald. “Misschien is dat controlerend, maar voor mij draagt elk element bij tot het concept. Van titel tot buiging. Ik schijn in mijn composities gewoon met een lampje op een bepaald aspect van de muziek. Da’s weer heel visueel uitgelegd hè. Die twee zijn echt onlosmakelijk voor mij. Ik heb ooit gezegd: ik zou willen dat mijn muziek nooit op cd uitkomt, want dat je dan de helft mist.” Karel staat nog maar aan het begin van zijn componistencarrière, maar als hij een toekomstvoorspelling zou moeten doen, hoopt hij om steeds verder te evolueren naar een stijl waarin het concept overduidelijk is voor het publiek. Door zeer concrete materie te tonen en alle aspecten van zijn compositie haarfijn uit te denken. Niet opdringerig, maar wel sturend vanuit een gegronde visie en een uitgebreide historische bagage.
Werklijst
Don’t be a sucker (2018), voor versterkt ensemble, spotlights en backing track; Prologue 1 (2018), voor percussie en sopraan; EXPIRED (2018), orkestminiatuur; Score Follower (2019), interactieve video; iPhone Ensemble (2019), performance-lecture voor ensemble met iPhones, moderator en video; 5’08”: for any instrument or combination of instruments & video (2019); Things I wouldn’t dare to write (2020) voor uitvoerder; 6 Digital Snippets (in response to Jeroen Malaise) (2020), audiomateriaal ; SWIPERZ (2020) swipe-studie voor smartphones
Bibliografie
– K. Stulens, Thomas speelt het stereotype, op Medium
– S. Buekenhoudt, ‘Het publiek schrok dat ik nog niet dood was’, in De Standaard, 29-11-2018
Links
© MATRIX
Tekst van Jasper Croonen
Foto van Wouter Maeckelberghe
Laatste aanpassingen: 2020
