Ann Eysermans

NACHTMUZIEK: P–TRAINS – FOSFORESCERENDE GRAFISCHE PARTITUREN

P–TRAINS (Astrin Phosphora)

Hoe het allemaal precies begonnen is, weet ik niet meer precies. Ik probeer het verhaal hier opnieuw in het kort te vertellen. Er was eens, heel lang geleden – toen de wagons van de NMBS nog groen waren –, een vijfjarig meisje dat een trein bestuurde. Met een reine glimlach, onwetend en parmantig, klein maar dapper. Dat klinkt misschien een beetje vreemd op het eerste gezicht, maar zo was het. Bij mijn oom (die treinbestuurder was) op de schoot, van Antwerpen naar Oostende. ’s Avonds, wanneer het donker was en dus nog veel te vroeg, hield ze haar kleine wit-groene beestjes onder een lamp, om ze op te lichten. Deze kameraadjes vergezelden het meisje met hun zachte gloed, zodat ze samen de nacht veilig en geborgen konden doorbrengen. De beestjes werden donkerder en donkerder en verdwenen in haar slaap. Haar fascinaties voor treinen en glow-in-the-dark bleven verder bestaan, in die mate dat ze zovele jaren later onderzoeksobjecten werden!

Treinen en fosforescentie (het glow-in-the-dark fenomeen: een fosforescerend object licht op in het donker en dooft langzaamaan uit). Wat hebben beide met elkaar gemeen? Deze vraag werd me vaak gesteld. Welgeteld één ding: het noodhamerkastje in de trein heeft een fosforescerende achtergrond, opdat het kan gevonden worden in het donker als er zich bijvoorbeeld een elektriciteitspanne, voordoet. Wat hebben (experimentele) muziek, treinen en fosforescentie met elkaar gemeen? Uitdovende tijd: morendo in muziek, de lichtafname binnen het fosforescentieproces en de voorbijrijdende trein die steeds verder weg klinkt. En vele jaren later was het zover. Tijdens mijn doctoraatsonderzoek: “P – TRAINS (Astrin Phosphora)” (2010-2015) onderzocht ik de intermediale relaties tussen deze drie domeinen die op het eerste gezicht vrijwel niets met elkaar gemeen hebben maar toch een soort van interactie vertonen. Mijn fosforescerende grafische partituren vormen een uitgelezen voorbeeld van zulke interacties.

Nachtmuziek: fosforescerende grafische partituren

"Heel wat schilderijen die ik ooit maakte, bevatten vele laagjes fosforescerende verf. Ze kwamen tot stand in mijn kleine kamer, waar ik de treinen hoorde aankomen en vertrekken. Wat een geluk, dat we vlakbij een station woonden."

De fosforescerende grafische partituren (alle tekens, symbolen, lijnen,… werden op een fosforescerend oppervlak aangebracht) hebben, naast de ‘gewone’ grafische partituren, een bijzondere eigenschap omdat ze in het donker uitgevoerd moeten worden. De uitvoerder belicht de partituur (of een bepaald stukje) en interpreteert de partituren in het donker. De duurtijd van de uitvoering hangt dus af van de lichtintensiteit en niet zozeer van de beslissing van de uitvoerder zelf (die normaal gesproken kiest hoe lang zijn of haar interpretatie van een grafische partituur duurt). Met andere woorden: je speelt totdat je haast niets meer ziet, omdat de partituur ‘donker’ geworden is!

Welke elementen vinden we terug in deze fosforescerende grafische partituren uit dit P – TRAINS onderzoeksproject? Verschillende tekens, symbolen, grafieken, begrippen, cijfers, P en niet P, Morse codes, … uit de muziek-, treinen- en fosforescentiewereld bevinden zich – nu eens zorgvuldig gerangschikt, dan weer haast willekeurig – in deze partituren. Maar op welke wijze kunnen deze aanduidingen muziek worden?

Data uit het ene domein worden informatie in het andere domein. We spreken pas van ‘informatie’ als data kunnen worden geïnterpreteerd. Deze interpretaties kunnen eenduidig zijn – zoals symbolen bijvoorbeeld: de betekenis is conventioneel – of niet. Tekens uit de wereld van treinen, bijvoorbeeld seinen die voor de treinbestuurder op conventionele wijzen worden geïnterpreteerd, maken hier deel uit van een grafische partituur. De uitvoerder is vermoedelijk niet op de hoogte van de betekenis van deze tekens, tenzij hij/zij ook treinbestuurder is. Een ‘vertaling’ van het ene medium naar het andere vindt plaats: de uitvoerder is volledig vrij – wegens het ontbreken van legendes – om deze tekens te vertalen naar klanken die hij/zij verkiest. De uitvoerder kan desgewenst zelf een legende maken, waarin een bepaald teken aan een klank wordt gekoppeld (alle muzikale parameters kunnen uiteraard aan bod komen: ritme, timbre, tempo, dynamiek, …).

Heb je al ideeën voor de rijdraden in de lucht, de fosforescentiegrafiek, de tekens P en niet P (een contradictie) en de verschillende treinnummers? Neem deze P – TREIN, een nachttrein, en laat je inspireren door de fosforescentiegroene partituren, die geleidelijk donkerder worden …

In deze webtentoonstelling NACHTMUZIEK: P–TRAINS – FOSFORESCERENDE GRAFISCHE PARTITUREN vind je een selectie terug uit het P – TRAINS onderzoek. Bij elke partituur staat vermeld welke elementen erin verwerkt zijn.

EX FALSO (30x30)

(2012)

Een tekst over fosforescentie wordt bedekt door verschillende fosforescerende lagen, opdat de informatie haast onleesbaar wordt. Een trio op kalkpapier (uit het project "Laimeofudre, 2008) vormt een nieuwe laag, die in het donker als een schaduw tevoorschijn komt. De formule "Ex Falso" betekent letterlijk: "uit een contradictie volgt om het even wat". Hoe klinkt een contradictie? En wat volgt daaruit?

MORENDO, POCO A POCO

(2013)

De titel verwijst naar het glow-in-the-dark proces zelf: uitdoven, beetje bij beetje. In het beeld boven deze uitdrukking ontwaar je een lege notenbalk en de rijdraden die boven de trein hangen. Evenwijdigheid? Alvast niet zo evenwijdig als de treinsporen …

ANDREASKRUISEN

(2012)

110 Andreaskruisen waarvan de kleuren verdwijnen in het donker. Wellicht het meest repetitieve werk uit deze reeks fosforescerende grafische partituren.

Prestissimo

"P7209P" (40x20)

(2011)

Het fosforescentieproces wordt indirect weergegeven door de verschillende kleurschakeringen: wit (licht), de verschillende grijswaarden (steeds donkerder) en zwart (volledig donker). Aan elke schakering kan bijvoorbeeld een bepaalde dynamiek gekoppeld worden:

Wit: fff
Lichtgrijs: f
Donkergrijs: p
Zwart: ppp

Bij de witte bollen treffen we de cijfers 7, 2, 0 en 9 aan. Dit zijn de cijfers van het piekuurtreinnummer, dat centraal staat in het onderzoek P – TRAINS (Astrin Phosphora). Bij de grijze en zwarte bollen staan de overige cijfers. Je kan aan elk cijfer een bepaalde klank of speelaanduiding koppelen en deze opnemen in een legende. Of je kan je laten inspireren door de P-tabel!

Eroico

PHOSPHORA (42x30)

(2010)

In Phosphora zien we de grafische weergave van het fosforescentieproces, omringd door trein- en muziektekens. Zie je P en niet P, de Morse codes, het treinnummer in Braille – dat misschien als tabulatuur kan worden gebruikt? Uit deze vrij gedetailleerde partituur kan je gerust (slechts) een fragmentje oplichten en het vervolgens interpreteren.

Grandioso.

P-TABEL (50x40)

(2011)

In deze tabel vind je verschillende classificaties uit het P – TRAINS (Astrin Phosphora) onderzoek terug, die je inspiratie kunnen geven bij de interpretatie van de fosforescerende grafische partituren. In de genummerde rijen (van 0 tot en met 9) staan maatsoorten, ritmische patronen, duurtijden, dynamische tekens, treinsymbolen, vertrek- en aankomsttijden van treinen, de verschillende toonhoogtes van de P10-scale, logische formules met P en niet P, Morse codes, muziektekens uitsluitend beginnend met de letter P en de verschillende kleurschakeringen (van wit tot en met zwart).
Als je een cijfer ziet staan in een bepaalde partituur, dan kan je bepalen welke speelaanwijzingen er eventueel kunnen worden ingezet.

ROMSES (20x20)
(2010)

De titel van dit werk is een anagram van "Morses" (verschillende begrippen werden vertaald naar Morse code). Deze Morse codes verschijnen boven een tekst over fosforescentie die werd bedekt door een laag fosforescerende verf, opdat deze haast onleesbaar wordt.

Deciso.

P-STOPS 7209 (30x30)

(2012)

Treinsymbolen, de 7209-cijfers (in random volgorde en tevens in omkering), de terugkerende P, een omgekeerde lichtkast en 80 Andreaskruisen (letterlijke herhalingen) worden verdeeld over de vierkante fosforescerende oppervlakte.

Dramatico, tempo: 92/eenheid

CROSSINGS (50x40)

(2011)

Verschillende Andreaskruisen in zwart-wit, al dan niet getransformeerd (door amputaties van bepaalde onderdelen), bevinden zich op een fosforescerend oppervlak. Thema (het volledige Andreaskruis) en variaties (de verschillende versies) vormen het onderwerp van deze partituur.

Poetico

EGG AND DEER

(2012)

Twee objecten, een fosforescerend ei en een fosforescerend hertje, bevinden zich op de partituur Frank and Hund (2012). Door de lichtintensiteit van deze objecten verschijnt het notenbeeld van de partituur in het donker. De compositie die hier (gedeeltelijk) zichtbaar wordt, kan worden uitgevoerd door een uitvoerder. De lichtkasten kondigen telkens een nieuwe zin aan en dienen vrij te worden geïnterpreteerd, rekening houdend met de lichtseinen (plaats van de bolletjes).

Modesto.

INTERSYSTEM CROSSINGS (40x30)

(2012)

De visuele wetenschappelijke weergave van het fosforescentieproces (X- en Y-as, curves, horizontale lijnen, getallen en de begrippen 'vibrational relaxation', 'absorbance', 'fluorescence', 'intersystem crossing' en 'phosphorescence') zijn weergegeven op een fosforescerend doek. Dit beeld wordt aangevuld met toonhoogtes uit de P10-scale, formules, logische formules (met P en ~P), vertalingen in Morse code, begrippen met betrekking tot muziek, treinen en fosforescentie: accellerations, silence, afternoise, tegenspoor, afterglow, departure 1, prestissimo possibile, morendo, decrescendo, reverb, ... Kortom, heel wat zaken die op het eerste gezicht moeilijk toegankelijk lijken. De uitvoerder weet beslist raad!

Andante.

P & ~P (30x30)

(2012)

Het teken ‘P’ is een gemeenschappelijk teken binnen de drie verschillende domeinen: P-trein, Phosphorescence en Piano. P staat hier voor een zelf in te vullen muzikaal gegeven, terwijl voor ~P het tegenovergestelde geldt (van dat muzikaal gegeven). Het fosforescentieproces wordt indirect weergegeven door de verschillende kleurschakeringen: wit (licht), de verschillende grijswaarden (steeds donkerder) en zwart (volledig donker). Aan elke schakering kan bijvoorbeeld een bepaalde dynamiek gekoppeld worden:

Wit: fff
Lichtgrijs: f
Donkergrijs: p
Zwart: ppp

PL (40x30)

(2012)

In PL vinden we verschillende symbolen en aanduidingen (muziektermen beginnend met de letter P, dynamische tekens, grafische wetenschappelijke weergave van het fosforescentieproces, nummers van diesellocomotieven, Intersystem Crossings, wetenschappelijke begrippen in Morse-code) terug uit het P – TRAINS (Astrin Phosphora) onderzoek, op een bepaald punt in de tijd, ergens in 2012.

PMP 34 (30x30)

(2012)

PMP 34 is een reeks van 4 vierkante fosforescerende grafische partituren, die samen horen in een bepaalde volgorde, zoals hieronder weergegeven:

a: verschillende elementen uit de P-tabel omgezet vanuit het nummer 7209
b: het symbool P en een Andreaskruis binnen één ruimte die oneindigheid suggereren door een doorlopende lijn (die geen begin- noch eindpunt heeft)
c: het symbool P in vaagheid onder enkele donkere P's die de andere overlappen
d: afternoise, afterglow, arrival, (groundstates and Intersystem Crossings), delays and retardations: begrippen met betrekking tot het fosforescentieproces bevinden zich boven een 'wolk' die de geleidelijkheid visueel weergeeft